การที่เรากลัวการผูกมัดหรือรู้สึกไม่มั่นคงในความสัมพันธ์? หรือทำไมบางคนถึงมีความมั่นใจในตัวเองสูงลิบลิ่ว? คำตอบส่วนใหญ่ไม่ได้อยู่ที่สิ่งที่เกิดขึ้นเมื่อวาน แต่ซ่อนอยู่ในอดีตอันแสนยาวนานของเรา โดยเฉพาะในช่วง “วัยเด็ก”
นักจิตวิทยาเชื่อว่าช่วงวัยเด็กเป็นรากฐานสำคัญที่กำหนดตัวตน บุคลิกภาพ และรูปแบบการใช้ชีวิตในปัจจุบันของเราอย่างที่คุณคาดไม่ถึง ประสบการณ์ทั้งดีและร้ายในอดีตได้ทิ้งร่องรอยเอาไว้ในสมองและจิตใต้สำนึกของเรา ซึ่งส่งผลต่อการตัดสินใจ การรับมือกับปัญหา และการสร้างความสัมพันธ์ในทุกๆ วัน บทความนี้จะพาคุณไปไขความลับที่ว่า วัยเด็กของเรากำหนดชีวิตในปัจจุบันได้อย่างไร
-
รูปแบบความสัมพันธ์ จุดเริ่มต้นของความรักความผูกพัน
ทฤษฎีความผูกพัน (Attachment Theory) เป็นหนึ่งในแนวคิดที่อธิบายได้ดีที่สุดว่าประสบการณ์ในวัยเด็กส่งผลต่อชีวิตในปัจจุบันได้อย่างไร ทฤษฎีนี้ระบุว่ารูปแบบความผูกพันที่คุณมีกับผู้ดูแลหลัก (เช่น พ่อแม่) ในช่วงขวบปีแรกของชีวิต จะกลายเป็นพิมพ์เขียวสำหรับความสัมพันธ์ในอนาคตของคุณ
- Secure Attachment (ความผูกพันแบบมั่นคง) หากคุณได้รับการดูแลอย่างสม่ำเสมอ ตอบสนองต่อความต้องการทางอารมณ์ และได้รับความรักความเอาใจใส่อย่างเต็มที่ คุณมีแนวโน้มที่จะมี Attachment Style แบบมั่นคง ซึ่งจะทำให้คุณเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มั่นใจในตัวเอง สามารถสร้างความสัมพันธ์ที่ไว้ใจได้ และไม่กลัวที่จะผูกมัด
- Anxious Attachment (ความผูกพันแบบวิตกกังวล) หากคุณได้รับการดูแลที่ไม่สม่ำเสมอ บางครั้งก็ได้รับความสนใจ บางครั้งก็ถูกละเลย คุณอาจเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่รู้สึกไม่มั่นคงในความสัมพันธ์ มักจะวิตกกังวลว่าคนรักจะทิ้งไป และต้องการความมั่นใจจากอีกฝ่ายอยู่ตลอดเวลา
- Avoidant Attachment (ความผูกพันแบบหลีกเลี่ยง) หากคุณเติบโตมาในครอบครัวที่เย็นชา ไม่แสดงความรู้สึก หรือถูกผลักไสให้พึ่งพาตัวเองตั้งแต่ยังเด็ก คุณอาจจะกลายเป็นผู้ใหญ่ที่หลีกเลี่ยงการใกล้ชิดทางอารมณ์ ไม่ชอบการผูกมัด และมักจะสร้างกำแพงทางใจเพื่อปกป้องตัวเองจากความเจ็บปวด
-
ความรู้สึกมีคุณค่าในตัวเอง กระจกสะท้อนจากวัยเด็กการที่คุณรู้สึกมี
คุณค่าในตัวเองหรือไม่นั้น ส่วนใหญ่มาจากคำพูดและการปฏิบัติที่ได้รับจากผู้ใหญ่ในวัยเด็ก หากคุณถูกชื่นชมและได้รับการยอมรับอย่างไม่มีเงื่อนไข คุณจะเติบโตมาด้วยความรู้สึกมั่นใจในตัวเองสูง ในทางกลับกัน หากคุณถูกตำหนิ ถูกเปรียบเทียบ หรือถูกละเลยอยู่เสมอ คุณอาจจะเติบโตมาด้วยความรู้สึกมีคุณค่าในตัวเองต่ำ (Low Self-Esteem) ซึ่งส่งผลต่อการเลือกเส้นทางอาชีพ ความสัมพันธ์ และการยอมรับความสำเร็จในชีวิต
3. แบบแผนทางความคิด คุณมองโลกอย่างไร?
ประสบการณ์ในวัยเด็กยังมีส่วนในการสร้างแบบแผนทางความคิด (Mindset) ที่ติดตัวเราไปตลอดชีวิต
- Fixed Mindset (กรอบความคิดแบบตายตัว) หากคุณถูกสอนว่าความสามารถเป็นสิ่งที่ติดตัวมาแต่กำเนิด คุณอาจจะกลายเป็นคนที่มี Fixed Mindset ซึ่งเชื่อว่าคุณไม่สามารถพัฒนาตัวเองได้และมักจะหลีกเลี่ยงความท้าทาย
- Growth Mindset (กรอบความคิดแบบเติบโต) หากคุณถูกสอนว่าความพยายามและการเรียนรู้คือสิ่งที่ทำให้คุณเก่งขึ้น คุณจะเติบโตมาด้วย Growth Mindset ซึ่งเชื่อว่าคุณสามารถพัฒนาตัวเองได้เสมอ และมักจะมองความล้มเหลวเป็นโอกาสในการเรียนรู้
กรอบความคิดแบบนี้จะกำหนดว่าคุณจะกล้าเสี่ยงเพื่อคว้าโอกาสในชีวิตหรือไม่
-
การรับมือกับความเครียดและอารมณ์
วัยเด็กคือช่วงเวลาที่เราเรียนรู้วิธีการรับมือกับความเครียดและอารมณ์ที่รุนแรง หากคุณเติบโตในสภาพแวดล้อมที่ผู้ใหญ่สอนให้คุณรู้จักจัดการอารมณ์อย่างถูกวิธี คุณจะสามารถรับมือกับปัญหาได้อย่างมีสติ ในทางกลับกัน หากคุณเติบโตในสภาพแวดล้อมที่ต้องกดดันอารมณ์หรือใช้การหลีกหนีเป็นวิธีแก้ปัญหา คุณก็อาจจะยังใช้วิธีเหล่านั้นอยู่จนถึงปัจจุบัน เช่น การติดบุหรี่, การดื่มเหล้า, หรือการดูหนังเป็นจำนวนมากเพื่อหลีกหนีความจริง
แล้วเราจะเปลี่ยนแปลงมันได้อย่างไร?
การเข้าใจว่าวัยเด็กมีผลต่อปัจจุบันไม่ได้หมายความว่าคุณจะต้องยอมจำนนต่อโชคชะตา แต่การ “ตระหนักรู้” คือก้าวแรกที่สำคัญที่สุด
- ยอมรับและให้อภัย ยอมรับว่าประสบการณ์ในอดีตได้หล่อหลอมคุณในทุกวันนี้ และให้อภัยผู้ใหญ่ในอดีตที่ไม่สมบูรณ์แบบ
- ทำความเข้าใจตัวเอง สังเกตพฤติกรรมและความรู้สึกของตัวเองว่ามีอะไรบ้างที่เป็นผลมาจากวัยเด็ก การเขียนบันทึกหรือพูดคุยกับคนที่คุณไว้ใจจะช่วยให้คุณเห็นภาพชัดเจนขึ้น
- สร้างรูปแบบใหม่ เมื่อคุณเข้าใจแล้วว่าอะไรคือต้นตอของปัญหา คุณก็สามารถสร้างรูปแบบพฤติกรรมและแบบแผนความคิดใหม่ๆ ที่จะนำไปสู่ชีวิตที่คุณต้องการได้
ชีวิตในวัยเด็กอาจเป็นพิมพ์เขียว แต่คุณคือศิลปินที่สามารถเลือกได้ว่าจะสร้างสรรค์งานศิลปะชิ้นใหม่บนพิมพ์เขียวนั้นอย่างไร การเดินทางเพื่อทำความเข้าใจตัวเองอาจใช้เวลา แต่เชื่อเถอะว่ามันคุ้มค่าอย่างแน่นอน เพราะเมื่อคุณปลดล็อกความลับจากอดีตได้แล้ว คุณจะสามารถสร้างอนาคตที่แตกต่างไปจากเดิมได้อย่างแท้จริง